Sowa uszata, często nazywana uszatką, jest jednym z 9 gatunków sów, które przystępują w Polsce do lęgów. Długość jej ciała wynosi około 35 centymetrów, zaś rozpiętość skrzydeł dochodzi do 90 cm. Uszatkę najłatwiej rozpoznać po charakterystycznych „uszach” (stąd właśnie nazwa). Nie mają one jednak nic wspólnego z narządem słuchu – są to tylko kępki z piór, których postawienie jest uzależnione od stanu emocjonalnego ptaka. Ptak może je również kłaść płasko, a wówczas stają się one niewidoczne. Drugim żyjącym w Polsce gatunkiem mającym podobne „uszy” jest puchacz. Nie sposób go jednak pomylić z uszatką; jest od niej dwukrotnie większy. Gnieździ się w starych, trudno dostępnych lasach i unika spotkania z człowiekiem.
Dorosła uszatka jest koloru rdzawobrązowego, o jasnym spodzie ciała, z ciemnymi prążkami. Dzięki maskującemu ubarwieniu sowę tę trudno zauważyć. Charakterystyczne „wąsy” (pióra czuciowe znajdujące się przy dziobie), „brwi” oraz szlara (pióra otaczające oczy i dziób) przypominają ludzką twarz.
Od jaja do dorosłej uszatki (fot. M. Maluśkiewicz/F. Solarek)
Pisklęta, które opuściły gniazdo wyglądają jak szare puchate kulki. Co ciekawe, już w tym wieku na ich główkach można zauważyć szczątkowe „uszka”. Uszatka dzień spędza „przytulona” do pnia. Aktywna jest głównie w nocy, chociaż poluje także o zmierzchu i o świcie. Jej obecność można stwierdzić po głosie (samiec odzywa się głuchym, mechanicznym „uu”), a także po wypluwkach – niestrawionych resztkach pokarmu (sierść, pióra, kości, chitynowe pancerzyki owadów), które ptaki zwracają w formie zbitych, kulistych lub wałeczkowatych grudek.
Siedlisko uszatki (fot. M. Maluśkiewicz)
Uszatka przystępuje do lęgów w śródpolnych zadrzewieniach (głównie laskach iglastych), parkach i na skrajach lasów. Jaja składa do opuszczonych gniazd, najczęściej ptaków krukowatych i drapieżnych. Bardzo rzadko wybiera gniazda znajdujące się na ziemi. Samica w kwietniu znosi 4-6 białych jaj, które następnie wysiaduje 27-28 dni. Około 20 dni po wykluciu się, nielotne jeszcze ptaki wychodzą z gniazda i siadają na pobliskich gałęziach. Kilkanaście dni później zaczynają latać. Głosy żebrzących o pokarm piskląt można potem słyszeć jeszcze przez około 2 miesiące. Jest to głośny, wysoki świst, który nocą rozlega się regularnie, co 5-10 sekund.
Pokarm uszatki stanowią głównie nornikowate (aż 85% pokarmu to nornik zwyczajny) oraz myszowate, przez co ptak ten jest naturalnym sprzymierzeńcem człowieka w walce z tymi uciążliwymi gryzoniami.